Dzień Języka Ojczystego

21 lutego obchodzimy Międzynarodowy Dzień Języka Ojczystego, ustanowiony przez UNESCO siedem lat temu. W tym dniu zakończy się ustanowiony przez Senat RP Rok Języka Polskiego. W Polsce obchody święta łączone są zwykle z promocją naszego języka i podkreślaniem konieczności ochrony dziedzictwa językowego. Według szacunków UNESCO w ciągu kilku następnych pokoleń zaniknie bowiem aż połowa z sześciu tysięcy istniejących obecnie języków.

HISTORIA JEZYKA POLSKIEGO

Język polski, wraz z czeskim, słowackim, pomorskim, dolnołużyckim, górnołużyckim i wymarłym połabskim, należy do grupy języków zachodniosłowiańskich, stanowiących część rodziny języków indoeuropejskich. Jest ojczystą mową ok. 46 milionów ludzi na świecie.

Na rozwój współczesnej polszczyzny silny wpływ wywarły inne języki, przede wszystkim gocki, celtycki, niemiecki, czeski, włoski, łacina, francuski i rosyjski. Natomiast obecnie obserwuje się silnie oddziaływanie języka angielskiego.

Polski można podzielić na kilka odmian. Wśród nich zdecydowanie dominuje język literacki, zwany też dialektem kulturalnym. Oprócz niego istnieją różne dialekty ludowe (np. śląski, wielkopolski, małopolski, mazowiecki czy północnokresowy), gwary miejskie (np. lwowska, łowicka, góralska czy warszawska) i środowiskowe (tzw. grypsera).

Jak każdy język, również polszczyzna podlega ciągłym przemianom. Niektóre zakorzeniają się w niej na stałe, inne nie wywierają silniejszego wpływu. Na skutek powojennych przesiedleń ludności, urbanizacji, oddziaływania mediów i powszechnej edukacji język polski bardzo się ujednolicił. Część gwar w ogóle przestała funkcjonować, inne są w zaniku. Jedynie mowa śląska i góralska wciąż pozostają niezagrożone.

POLSKI JĘZYK OBCY

Duży wpływ na obecną polszczyznę mają zapożyczenia z angielszczyzny. Jednocześnie coraz rzadziej posługujemy się, popularnymi niegdyś, wyrazami pochodzenia rosyjskiego i francuskiego. Wiele słów z języka potocznego przechodzi do literackiego, a z wulgarnego do potocznego. Obecnie jesteśmy świadkami silnego wypierania rodzaju męskorzeczowego przez męskożywotny. Nawet w języku oficjalnym funkcjonują już takie zwroty, jak "dostać maila”, „dostać SMSa" (zamiast „dostać mail/SMS”).

Język jest silnym czynnikiem świadczącym o przynależności narodowej człowieka. W czasie zaborów polszczyzna była w zasadzie jedynym przejawem istnienia polskiego społeczeństwa. Jak twierdzi językoznawca, dr Ewa Kołodziejek, „jest warunkiem uczestnictwa we wspólnocie, tworzy swoistą wewnątrzgrupową strukturą społeczną, dzieli zbiorowość na +swoich+ i +obcych+”.

Specjaliści twierdzą jednak, że coraz większa liczba osób dotknięta jest dysfunkcją językową. UNESCO ocenia, że aż 77 proc. Polaków ma problemy ze zrozumieniem tekstów (analfabetyzm funkcjonalny), a mianem sprawnych językowo można nazwać tylko 2 proc. z nas. Najgorzej nam idzie ze zrozumieniem lub formułowaniem prostych komunikatów i informacji użytkowych – nie potrafi tego ośmiu na dziesięciu Polaków.

CO ZMIENIŁ ROK JĘZYKA POLSKIEGO

Trudno powiedzieć, czy Rok Języka Polskiego poprawił powszechną kulturę polszczyzny; jeśli jednak wzbudził w Polakach choć powierzchowne zainteresowanie ich językiem, to już jest sukces - twierdzą językoznawcy.

Jak zauważa językoznawca Jerzy Bralczyk z Uniwersytetu Warszawskiego, celem takich inicjatyw jest nie tyle doraźna poprawa kultury języka, co "zwrócenie uwagi tym, którzy się językiem posługują, na to, że język mógłby być lepszym środkiem porozumiewania".

Profesor nie wie, czy rok 2006 zmienił coś w świadomości lingwistycznej Polaków. "Język jest płynny i niemożliwe jest zbadanie go w taki sposób, aby można było powiedzieć, że coś się poprawiło czy pogorszyło" - stwierdza. Podkreśla jednak, że jeśli Rok Języka Polskiego obudził w nas choć niewielkie zainteresowanie polszczyzną, to już jest osiągnięcie.

"Nawet powierzchowne zainteresowanie jest lepsze niż jego brak. (...) Myślenie o języku powoduje zainteresowanie nim. Czy skończy się ono na kupnie słownika, czy też rozciągnie się na czytelnictwo, to już inna sprawa" - uważa prof. Bralczyk.

MAŁE SZANSE NA ZMIANĘ KULTURY JEZYKA

Z kolei kierownik Katedry Współczesnego Języka Polskiego na Uniwersytecie Łódzkim, prof. Kazimierz Michalewski, pesymistycznie ocenia żniwo Roku Języka Polskiego, a samo ustanowienie go uznaje "przede wszystkim" za "ceremonialny gest".

Naukowiec ocenia, że szanse na zmianę kultury języka polskiego są niewielkie. "Większość ludzi przestała się ostatnio interesować dbałością o formę językową. Uważa się to za rodzaj perfum, którymi można się skrapiać, ale które nie są do życia potrzebne" - mówi prof. Michalewski.

"W mediach wszystko pozostało w normie - niezbyt staranna polszczyzna zarówno pracowników mediów, jak i ich gości" - zauważa ekspert. Dodaje, że coraz mniej osób, od których należałoby wymagać dbałości o język, przykłada wagę do jego formy.

"Błędy zdarzają się również w pracach naukowych. W reakcji na moje uwagi (dotyczące języka pracy - PAP), nie raz zetknąłem się z niechętną odpowiedzią: +Poprawmy to, jeżeli tak bardzo panu zależy...+" - mówi profesor.

Prof. Aleksandra Cieślik z Instytutu Języka Polskiego Polskiej Akademii Nauk ocenia, że Rok Języka Polskiego w największym stopniu wpłynął na sferę nauki, np. poprzez organizowane w ramach obchodów konferencje naukowe. Ekspert nie wyklucza jednak, że konkursy i dyktanda organizowane w Roku Języka Polskiego mogły upowszechnić zasady ortografii wśród Polaków. Jak zauważa prof. Cieślik, "bardzo wielu ludzi kupuje słowniki".

Do przejawów rozwoju językowego Polaków profesor zalicza też większe zainteresowanie pochodzeniem nazwisk. "Piszą do nas ludzie ze Stanów Zjednoczonych czy z Niemiec i starają się ustalić, jakie jest pochodzenie ich nazwiska" - opowiada. "Przyniosły też skutek starania Rady Języka, aby na etykietach zagranicznych towarów znalazły się szersze polskie tłumaczenia ich treści. Teraz jest pod tym względem nieco lepiej" - dodaje profesor.

***


http://www.eduskrypt.pl/dzien_jezyka_ojczystego-info-4799.html